Báo Tuổi Trẻ Chủ nhật ngày 27-5-2012 chạy tít lớn: “Phá nát danh thắng Đà-lạt”, và vào đề
với mấy câu “thảm thiết” như sau: “Thác
Cam Ly bốc mùi, hồ Than Thở… thở than, thung lũng Tình Yêu rỗng ruột… Hàng loạt
thắng cảnh nức tiếng từng làm nên sự kỳ diệu của ‘xứ sở ôn đới trong lòng nhiệt
đới’ đều đang trong thảm cảnh”. Chuyện về thác Cam Ly và hồ Than Thở bị ô
nhiễm nặng có lẽ không gây ngạc nhiên và thắc mắc nhiều lắm, nhưng việc dân đào
thiếc đã đào ngay dưới thung lũng Tình Yêu “những
đường hầm nhiều cửa ăn thông với nhau, dài hàng trăm mét, bên trong có đầy đủ
điện nước”, cũng gần 7 năm rồi (Tuổi Trẻ Chủ nhật sđd, tr. 6; x. Thanh
Niên 2-6-2012, tr.1 và 12) mà chính quyền “không biết” (?) cho đến khi báo
chí phanh phui… thì thật là không tin nổi!
Việc nuôi và xuất khẩu hải sản như thế đều không đặt dưới sự
quản lý nào của chính quyền địa phương, và tất nhiên họ không phải trả đồng
thuế nào cả! Mãi đến chiều 1-6 ông Nguyễn Văn Hoàng – phó bí thư Thành uỷ Cam
Ranh – mới cho biết quan điểm của chính quyền về vụ này như sau: “Thành uỷ yêu cầu kiểm tra có bao nhiêu
người nước ngoài đang nuôi trồng, mua bán thuỷ sản trong vịnh Cam Ranh, có đăng
ký kinh doanh hay không, có đăng ký tạm trú ở địa phương hay không… Việc người
Trung Quốc nuôi hải sản trong vịnh Cam Ranh đã xuất hiện mấy năm nay rồi nhưng
đúng là anh em quản lý ở các địa phương lơ quá, theo dõi không kỹ. Anh em cứ
tưởng họ tới mua hải sản rồi đi chứ không nắm chắc họ trụ lại đó để làm ăn là
dở quá. Mấy năm nay họ mượn danh nghĩa người Việt Nam để nuôi cá mà không đóng
đồng thuế nào cả” (Tuổi Trẻ, 2-6-2012, tr.6).
Theo cách nói rất “trơn tru” của ông phó bí thư Thành ủy Cam
Ranh, thì “anh em” chỉ “lơ quá”, chỉ “cứ tưởng là…”, chỉ “theo dõi không kỹ”
(nghĩa là có theo dõi), anh em chỉ “dở thôi”, tắt một lời các người anh em của
ông phó bí thư chả có lỗi gì hết! Xin nhắc lại, người Trung Quốc làm ăn ở đây
đã là những ông chủ lớn ngay từ năm 2001. Cũng như vụ “thiếc tặc” ở thung lũng
Tình Yêu, ở Cam Ranh cũng thế, chỉ sau khi sự việc được báo chí đưa ra dư luận
thì chính quyền TP mới biết những người dựng bè cá trên vịnh là phi pháp và
quyết định trục xuất họ (x.Tuổi Trẻ 2-6-2012, tr.6).Sau vụ Cam Ranh, báo Thanh
Niên ngày 2-6-2012 lại có bài viết về “Người Trung Quốc ở Vũng Rô”.
Bài báo tóm tắt: “Ở
Vũng Rô (Phú Yên) hàng chục người Trung Quốc liên kết với một số công ty tư
nhân VN để đầu từ nuôi trồng thủy sản nhưng lại hợp thức hoá dưới vỏ bọc chuyên
gia kỹ thuật”. Mánh lới của họ cũng không mới lạ gì: lúc đầu người VN đứng
tên nuôi, họ làm chuyên viên, rồi nhờ có vốn, họ thuê lại và ăn chia với người
Việt Nam, cuối cùng toàn bộ chi phí đầu tư nuôi thuỷ sản đều do tư thương Trung
Quốc bỏ ra. Họ cũng nhập luôn cá giống từ TQ. Công nhân làm việc trên bè đều do
tư thương Trung Quốc trả tiền công. Họ đã thực sự trở thành những ông chủ rồi.
Các ngành chức năng tỉnh Phú Yên cũng chẳng biết được nguồn cá xuất bán đi đâu,
chỉ biết nguồn cá đó rất lớn (Thanh Niên, sđd, tr.13). Nghĩa là chính
quyền không cho phép, không quản lý, không thu thuế! Ông trưởng thôn Vũng Rô
chỉ bức xúc cho biết: “Họ nuôi theo quy
trình khép kín vì con giống cũng từ TQ nhập về. Đến khi cá lớn, tàu của TQ vào
tận bè mang đi. Toàn bộ việc mua bán, vận chuyển đều qua đường biển cả. Ngư dân
mình mà lái tàu đến gần thì họ yêu cầu tránh xa, trong khi mặt nước vùng này là
của mình quản lý. Xe chuyên chở thức ăn của họ gây ô nhiễm môi trường chỉ có
người dân ở đây lãnh đủ” (Thanh Niên, nt).
Ba sự việc trên đây (tôi chọn chúng chỉ vì tính thời sự của
chúng trên báo chí miền Nam rất gần đây thôi) đều liên quan tới sự yếu kém
của giới lãnh đạo các cấp về quản lý và tinh thần trách nhiệm trong những
lãnh vực thuộc trách nhiệm của họ. Loại sự việc như thế, ở những tầm mức khác
nhau, thì nhan nhản khắp nơi. Sự yếu kém của nhà quản lý biểu lộ ra theo nhiều
cách.– “Không biết!”.
Cách thứ nhất là: “Tôi
(chúng tôi) không biết”. Cách nói này có khi là đúng sự thật nhưng vẫn
không đủ để chạy tội cho anh nếu do nhiệm vụ của anh, anh phải biết. Song câu
nói quen thuộc đó rất lắm khi là một câu dối trá. Sự thật là anh biết rõ nhưng
anh chối phắt vì sợ trách nhiệm bởi anh đã dung túng, đã nhắm mắt làm ngơ, hoặc
anh thông đồng hay anh bị mua chuộc (tham nhũng)… Vì lý do gì đi nữa, anh vẫn
thiếu tinh thần trách nhiệm, thiếu đạo đức, chí ít anh cũng là người hèn nhát.
Trong trường hợp trách nhiệm quản lý trực tiếp thuộc cấp dưới, thì khi được
hỏi, cấp trên thường trả lời: “Tôi (chúng
tôi) không nghe (hay chưa được) báo cáo”. Cấp trên thường cảm thấy mình đã
được “an toàn” với câu trả lời đó, nhưng họ có dễ dàng phủi trách nhiệm như thế
không nếu chính họ phải quản lý cấp dưới của mình?
Chuyện xảy ra ra cả “bàn dân thiên hạ” đâu cũng bàn tán, chỉ
có “ông chính quyền” sở tại không biết vì chưa nghe báo cáo lên! –Đùn đẩy
trách nhiệm cho nhau. Đó là cách “chạy tội” quen thuộc thứ hai rất quen thuộc
khi nhiều người, nhiều tổ chức đều có liên quan nhiều hay ít tới vụ việc. Hỏi
người này, tổ chức này thì nghe trả lời: „Không
phải trách nhiệm của tôi!“ Hỏi người kia, lại được “đẩy” qua người thứ
nhất, hoặc thứ ba nào đó, v.v… Lòng vòng, rồi cuối cùng chẳng thấy ai chịu
trách nhiệm cả. Trở lại chuyện người Trung Quốc nuôi trồng hải sản ở Vũng Rô,
tỉnh Phú Yên. Chính Uỷ ban Nhân dân tỉnh cấp phép “tràn lan”. Nhưng bây giờ
thấy báo chí và dư luận đặt vấn đề về những bất thường trong việc này, các cơ
quan chức năng ở Phú Yên loanh quoanh đổ lỗi cho nhau: Ủy ban thì bảo hãy hỏi
Sở Nông nghiệp-Phát triển Nông thôn. Sở lúng túng, bảo đợi kiểm tra lại! (Đó là
tin đăng trên báo Thanh Niên, Chủ nhật 3-6-2012, tr. 18).
Đây là “chuyện thường ngày” trong xã hội ta. Bộ máy chính
quyền cồng kềnh, thiếu hiệu năng vì chồng chéo, không phân nhiệm rõ ràng; cán
bộ thì được huấn luyện nhiều về chính trị hơn nghiệp vụ chuyên môn, để rồi cuối
cùng họ chỉ phải chịu trách nhiệm trước đảng đã đưa họ ra làm việc hơn là trước
nhân dân. Đây phải chăng là hậu quả của chính sách từ thời “bao cấp” để lại,
rất tiêu biểu cho chế độ: “Tập thể lãnh
đạo, cá nhân phụ trách”?
Mới nghe qua, có vẻ rất dân chủ, tránh được nạn “tôn sùng cá
nhân” hoặc “cá nhân chuyên quyền”. Các cái nạn đó có tránh được hay không, chưa
bàn, thực tế chỉ cho thấy rõ là khi mọi sự không xuôi chảy, chẳng ai đứng ra
chịu trách nhiệm cả, người lãnh đạo chạy núp dưới bóng tập thể tìm sự an toàn
cá nhân; lúc đó chuyện chung, chuyện đất nước bị bỏ bê, bị đổ vỡ, mà người chịu
thiệt hại là người dân. Có những ông lớn thiếu đức, thiếu tài, thiếu trách
nhiệm khiến cho những tổ chức, những xí nghiệp, tổng công ty, tập đoàn họ lãnh
đạo chìm ngập trong nợ nần hoặc có khi bị phá sản, nhưng họ thì “hạ cánh an
toàn” với đống tiền của ẵm theo mà chẳng thấy công lý để mắt tới (?).
Thỉnh thoảng có người hỏi tôi: “Tại sao trong xã hội ta, không có cái văn hoá từ chức như ở nhiều nước
khác?” Có lẽ mấy phân tích gợi ý trên đây có thể cung cấp một vài yếu tố
cho câu trả lời. Câu hỏi này liên quan tới một thực tế (cũng được nhắc tới
trong bài), là tinh thần trách nhiệm, nói chung rất kém trong giới cầm quyền
của chúng ta.
3-6-2012
Lm Nguyễn Hồng Giáo
