Đây là bài phỏng vấn đột xuất và chớp nhoáng do nhà báo Yên Trang, báo "Pháp Luật" thực hiện tại sân bay Tân Sơn Nhất trung tuần tháng 11 vừa qua, ngày tôi lấy máy bay trở sang Bỉ. Bài đã được biên tập lại. Có lẽ vì sự hạn hẹp của báo giấy, nhiều đoạn đã không thấy xuất hiện. Nay xin xuất bản nguyên văn. Nguyễn Đăng Hưng. ..............................
Phóng Viên: Thưa ông, điều gì khiến ông cho rằng xã hội hiện nay biến
loạn đến mức trầm trọng?
GS. TSKH Nguyễn Đăng
Hưng: Hằng ngày trên các trang thông tin đại chúng, đâu đâu cũng có những
chuyện cướp của, giết người, vô nhân tính. Cái ác hoành hành khắp nơi, khắp
chốn một cách ngang nhiên. Điều đó cho thấy kháng thể của xã hội trong cuộc
chiến chống cái xấu cái ác đang bị xuống cấp trầm trọng. Chính bản thân tôi
cũng có kinh nghiệm chẳng lành. Một lần khi đi rút tiền từ ngân hàng, trên
đường về bằng xe gắn máy có người cố tình ép sát tôi làm tôi té ngả. Họ là một
đám chuyên trấn lột người đi đường gồm 4 thành viên. Người thứ tư thừa lúc tôi
đôi co với kẻ gây tai nạn lặng lẽ làm động tác móc ví. Những kẻ côn đồ này đã
hành động nhanh chóng trên một đoạn đường đông đúc người đi qua lại. Đó là đoạn
đường giữa ngã tư Nguyễn Đình Chiểu và Cách mạng tháng 8 vào lúc hơn 2 giờ
chiều chứ không phải đêm hôm khuya khoắt.
Rất nhiều bạn bè tôi cũng từng bị như vậy. Một vị giáo sư Bỉ qua đây dạy, ngày nghỉ ông tranh thủ đi chụp hình kỷ niệm tại sân Tao Đàn. Khi chiếc để camera vừa đặt xuống để mở túi, ông bị giật luôn. Kẻ cướp hành xử ngay chốn đông người, còn vị giáo sự nọ cũng không kịp than vãn và phỉ bác. Ông tự an ủi với tôi rằng “thôi thì cái máy của tôi cũ quá rồi, đây là dịp để mua cái mới”. Một người bạn khác, ra chợ Bến Thành bị móc ví. Ông ấy hới ha hớt hải vì mất hộ chiếu và giấy tờ tùy thân. Được một lúc sau có người vỗ vai nói nhỏ bằng tiếng Anh hẳn hoi, rằng ví của ông đang ở góc bên kia đường. Ông đi đến và thấy ví của mình đó, tiền mất nhưng may mắn là còn giấy tờ. Ông ấy hài hước: “đám ăn cướp Việt Nam văn minh đấy”.
Nhưng ở đất nước nào cũng có những chuyện tương tự như vậy thưa ông?
NĐH: Ở Châu Âu
những năm 1960, 1970 dường như rất ít tệ nạn. Cho tới khi bức tường Berlin sụp
đổ, dân Đông Ấu có thể tràn qua các nước Châu Âu và từ đó tệ nạn xuất hiện
nhiều hơn. Bởi tệ nạn xã hội thường xuất phát nhiều ở các nước Đông Âu. Các
quốc gia ở Đông Âu kinh tế kém phát triển, nền giáo dục cũng chưa cao. Khi sang
Tây Âu họ thấy ở đây giàu quá, dân hiền quá, xe đạp để ngoài đường không cần
khóa nên họ lấy. Nhưng vấn đề của chúng ta lại khác, tình trạng đến mức trầm
trọng khi người ta sẵn sàng giết cha mẹ vì vài trăm ngàn. Hay những hành động
côn đồ xảy ra giữa chợ mà không ai phản đối… đó là sự băng hoại về đạo đức.
Vậy thưa ông, cái ác bắt đầu đến từ đâu?
NĐH: Trộm, cướp…
đến từ cuộc sống khó khăn nhưng sự chiếm đoạt của các ác lại nằm ở giáo dục và
khi giá trị đạo đức bị hủy hoại, tha hóa rõ ràng. Bởi kinh tế khó khăn thì sau
thời gian suy thoái sẽ vực dậy. Địa ốc đóng băng thì có ngày phục hồi. Đồng
tiền mất già và từ giá mới sẽ vươn lên. Nhưng nền giáo dục của Việt Nam đang
lầm đường lạc lối. Nền giáo dục không tạo được con người có nhân cách, có niềm
tin đạo đức, biết sống lương thiện, biết sống thương yêu… Thay vào đó là từ
ngay tấm bé trẻ con đã thấy một xã hội vị kỷ, thực dụng, chỉ thấy tiền là
chính.
Một chuyện nhỏ thế này, cô bạn tôi kể rằng, con gái mình về
nhà bảo mẹ sao không mua quà bánh trung thu đến tặng cô giáo. Nếu cô giáo không
tìm cách để hối thúc học sinh phụ huynh phải cung phụng mình thì tại sao đứa
trẻ lại lại hỏi mẹ như vậy. Thay vì chúng ta đem ánh trăng vàng, là câu chuyện
về chị Hằng Nga, chú Cuội để con nít biết mơ mộng sáng tạo thì lại dạy cho
chúng về lòng tham muốn vật chất. Đứa trẻ sẽ nghĩ gì về cô của nó và trong tương
lai chắc chắn nếu có điều kiện đứa trẻ đó sẽ móc tiền, của bằng địa vị và chỗ
đứng của mình. Đây là những chuyện mà khi chúng tôi còn học phổ thông không hề
có. Và chính cô giáo kia vì hoàn cảnh xã hội, vì điều kiện kinh tế đã vô tình
tiếp tay phá hoại nền giáo dục quốc dân. Đây là không còn là câu chuyện nhỏ mà
là một vấn đề trầm trọng.
Các em lớn lên trong một môi trường giáo dục như thế, xã hội
biến chất, đảo điên như thế. Bởi vậy nên mới có chuyện con giết cha mẹ để có
tiền chơi game. Đây là đỉnh điểm của sự bấn loạn rất khó tưởng tượng là có thể
đi đến điểm nào tệ hơn nữa.
Khi con người không
được bảo vệ
Vậy ông có nhận xét gì khi gần đây trên nhiều tờ báo có viết về những
hành động “tự xử” của người dân thay vì đi báo công an?
NĐH: Đó là hậu
quả phải chờ đợi. Tội phạm không sợ bị trừng trị, không sợ bị lên án, Họ đánh
mất lòng tự trọng nên thay vì xấu hổ và lo sợ chúng lại quay ra thách thức xã
hội, hành hung những người dám ngăn cản mình. Từ năm 2007 khi ấy tôi tham gia
giảng dạy cho lớp cao học khoa quốc tế của Trường đại học Bách Khoa. Trong số
đó có một sinh viên luận văn yếu quá nên không đạt điểm. Bởi vậy tôi đề nghị ra
các em làm lại để chấm lại. Tuy nhiên trong số đó có một học sinh không chịu
làm mà muốn qua môn. Phụ huynh đã đến gặp nhưng tôi từ chối. Tôi bảo tôi chỉ có
thể tiếp khi đã thi xong. Nhưng cũng từ đó ngày nào tôi cũng bị mấy cuộc điện
thoại dọa giết, dọa đâm xe… Sau một thời gian không chịu nổi tôi báo công an,
kèm với các đoạn băng ghi âm cuộc nói chuyện dọa nạt để công an làm rõ. Nhưng
kết cục công an có làm hay không tôi không biết nhưng mặc tôi cứ giải trình vụ
việc vẫn không dừng lại và ngày càng nhiều cuộc điện thoại hơn.
Sau mấy tháng như vậy tôi cảm thấy rất mệt mỏi và đành tự
giải quyết. Hôm ấy có vị giáo sư bạn từ Hà Nội vào tôi đã kể về chuyện này. Sau
đó tôi nhờ ông nếu có cuộc điện thoại dọa nạt đến, ông hãy nghe dùm tôi. Ông
hãy nói mình là công an từ Hà Nội vào giúp tôi giải quyết sự việc.Và xác định
với đầu giây bên kia rằng ông đã ghi lại tất cả các cuộc điện thoại dọa nạt và
biết tác giả là ai, địa chỉ ở đâu. Cho nên sắp tới sẽ có những cuộc thăm hỏi từ
phía công an. Sau đó bên kia cúp máy và từ đó không bao giờ tôi còn bị làm
phiền và dọa giết nữa. Tuy nhiên, cũng mất ròng rã 4 tháng trời.
Câu chuyện của tôi tương tự như sự việc vừa qua, người dân
Nghệ An đã đốt xe tên trộm chó. Qua những điều này cho thấy công an dần dần xa
rời nhiệm vụ chính của mình là bảo vệ người dân lương thiện. Hiện trạng này
ngày càng nguy ngập…
Nghĩa là lòng tin từ dân bị mất mát thưa ông?
NĐH: Đúng vậy,
chưa bao giờ lòng tin của người dân mất mát ghê gớm đến thế. Từ anh lái taxi,
đến anh đi xe ôm hay người thợ cắt tóc… đều mang tâm trạng lo âu về cuộc sống.
Người ta lo không biết mình sẽ sống thế nào đây, thu nhập thế này có đủ sống
không. Họ cũng theo dõi báo đài, họ cũng đặt niềm tin vào việc chống tham nhũng
của Chính Phủ. Nhưng mọi chuyện dường như lại đâu vào đó. Điều đó cho thấy họ
chờ đợi sự thay đổi mà sự thay đổi ở đây không phải thay đổi căn cơ chế độ mà
ít ra thay đổi nhân sự. Những người không kiềm chế được tham nhũng không làm
được gì với tham nhũng phải được thay thế, nhường chỗ cho những người giỏi hơn
với quyết tâm cao hơn, với tinh thần vì dân tỏ rõ nét hơn…
Nhưng không phải tất cả mọi câu chuyện đều giống nhau thưa ông?
NĐH: Thời điểm
Pháp thuộc, đất nước ta bị bóc lột, dân Việt bị bần cùng hóa. Đây là lý do
chính nghĩa của cuộc đấu tranh giành độc lập, giải phóng dân tộc. Hiện thực xã
hội lúc đó cũng có thể là thời điểm đen tối nhưng cũng có nhà văn phản tỉnh,
trí thức tả chân. Cụ thể như Nam Cao, Vũ Trọng Phụng, Ngô Tất Tố trong tác phẩm
của họ tố cáo trước dư luận những tội ác của thực dân và sự cùng cực của dân tộc
bị trị . Nhưng những cuốn sách ấy được xuất bản, và truyền lại cho hậu thế. Còn
bây giờ tôi không thấy những cuốn sách như vậy. Không phải không có những người
tài, mà vì những cuốn sách đó khó được in ấn xuất bản một cách chính diện.
Người tốt giờ đây phải co cụm lại, im lặng…
Nghĩa là giá trị và quy luật thiện thắng ác đang bị đảo ngược thưa ông?
.
NĐH: Đúng, nhưng
cái ác hành hoành, người tốt, người có đạo đức, vốn là rường cột của xã hội họ
lại phải lui về thúc thủ, bàng quan. Bởi vì nếu can thiệp họ sẽ gặp tai họa,
gặp rắc rối. Chúng ta vẫn biết những câu chuyện về những nhà báo viết về chống
tiêu cực phải vào tù, chúng ta biết những người viết ca khúc chống Trung Quốc
bị bắt. Còn những người làm thất thoát hàng trăm tỷ đồng chẳng bị sao cả, có
chăng cũng chỉ đi tù sơ sơ. Điều đó làm xã hội đang đi xuống chứ không phải đi
lên. .
Nhưng tại sao nhiều người nước ngoài tới Việt Nam lại bảo an ninh ở đây
tốt thưa ông?
NĐH: Ở một số
nước như Philippin, Indonesia, Pakistan, Thái Lan… thường hay có các phe quá
khích hồi giáo, chống phương Tây. Người có đạo Hồi giáo theo phe quá khích oán
hận các nước phương Tây vì nhiều lý do lịch sử. Họ tổ chức khủng bố trên bình
diện quốc tế, nhất là trong thế giới Hồi giáo. Còn ở Việt Nam, chính trị ổn
định, Phật Giáo hiền hòa, Công Giáo cũng vậy nên người nước ngoài tới đây yên
tâm là không bị khủng bố. Nhưng chuyện cướp, giật đường phố, bạo lực học đường
thì ngày càng trầm trọng.
Nền giáo dục tự hoại
Nhưng chúng ta không thể đổ hoàn toàn cho giáo dục. Bởi trong ca dao
vẫn dạy “anh em như thể chân tay, thương người như thể thương thân…” Và vẫn còn
nhiều tấm gương tốt trong xã hội?
NĐH: Hồi cách
mạng năm 1789 ở bên Pháp, giáo dục nằm trong tay nhà thờ. Cách mạng thành công,
trường học được giải phóng, việc giáo dục trở thành lĩnh vực của thế nhân,
chính quyền dân sự. Tuy nhiên, người Công Giáo vẫn có có quyền mở lớp riêng cho
họ… Những người theo đạo có quyền đi học ở mọi trường lớp và đức tin của những
con chiên được nhà nước đảm bảo và tôn trọng. Xin kể một kinh nhgiệm cá nhân mà
tôi đã thâu thập tại Bỉ. Tôi là người theo đạo Phật, vợ tôi là người Công Giáo.
Các con tôi theo đạo bố nhưng vì trường công giáo rất nghiêm, tôi ghi tên các
con theo học tiểu và trung học tại đây. Nhưng không vì thế mà chúng bị phân
biệt. Ở trường con tôi đứng đầu lớp về môn học Giáo Lý Công Giáo, tuy nhiên chúng
nó thưa với thầy cô là chúng nó theo đạo Phật. Những thầy cô ở đây nói rằng: „Con
tin vào điều gì hãy giữ vừng niềm tin đó“.
Đằng này chúng ta đưa chính trị vào trường học, nhồi nhét
quan điểm một chiều trong trường học. Thay vì khuyến khích yêu thương nâng đỡ
nhau để giải quyết các vấn đề thì có một thời ta lại khuyến khích đấu tranh để
sống còn. Mà đấu tranh giai cấp là tiêu diệt kẻ thù, tiêu diệt thế lực thù
địch… Thói ghen ghét, đố kỵ ở đâu cũng có, nhưng tôi có cảm nhận tại
ViệtNamngày nay, những tật xấu này có phần gay gắt một cách không bình thường.
Nghĩa là dù thế nào con người cũng phải sống với một niềm tin thưa ông?
NĐH: Vâng tôi có
cảm tưởng niềm tin ở con người, ở tổ chức xã hội bị đánh mất. Khoảng trống
không có gì bồi đắp nhất là khi lòng tin ở tâm linh bị phá vỡ hay không được
vun xén nữa. Hậu quả nhãn tiền là người ta ngày càng coi trọng vật chất hơn là
những giá trị tinh thần. Đã có một thời, không xa lắm, những giá trị tâm linh,
tôn giáo bất cứ từ xu hướng nào bị bài bác. Thái độ vị kỷ, thực dụng trở thành
bao trùm. Phạm trù thần linh phai mờ trong tâm thức con người và dần dần lòng
tham lam của thân xác, của dục vọng sẽ không có gì ngăn cản nữa. Lương tâm con
người chìm xuống, cái ác lên ngôi. Chẳng những kỷ cương xã hội bị phá vỡ mà
luân thường đạo lý gia đình tan biến. Đây chính là hậu quả phải chờ đợi của
việc đánh mất niềm tin, xoá bỏ đức tin…
Nghĩa là vấn đề nằm từ gốc chứ không phải ngọn thưa ông?
NĐH: Đúng thế.
Một một lớp học tiểu học, sự giàu nghèo thể hiện ngay trong ăn mặc, trong những
tiệc sinh nhật của từng đứa trẻ. Những đứa trẻ con nhà giàu có nếu không được
dạy phải thương bạn, tôn trọng bạn, chúng sẽ ra sao khi trưởng thành. Những đứa
trẻ nghèo khó luôn tự hỏi tại mẹ sao không mua cho con áo đẹp, tại sao mẹ không
mua cho con cặp đẹp. Tất cả những cái đó nếu không được giải tỏa bằng các bài
học thường trực hàng ngày thì lâu dần sẽ ảnh hưởng đến sự hình thành nhân cách
của một đời người.
Giáo dục thường thức, giáo dục công dân đang có vấn đề. Tuổi
trẻ xao nhãng học văn, ngán ngẫm học sử vì bài học, vì sách giáo khoa quá ư
cứng nhắc, một chiều, không hấp dẫn, không sinh động. Giới trẻ ngày nay không
biết sử ta, nhưng khi mở ti vi lên, khắp mọi kênh chiếu toàn phim Trung Quốc.
Tình trạng này đang dẫn đến tai hoạ trước mắt là tuổi trẻ ta hiểu biết lịch sử
Trung Quốc hơn là lịch sử Việt Nam. Đó là điều không thể chấp nhận được.
Bởi vậy ông cho rằng xã hội hiện nay giống một câu chuyện cổ tích mà
kết thúc là thảm họa?
NĐH: Tôi nói không
ngoa đâu. Ba tôi, những người cùng thời với ông cả đời đi theo cách mạng. Trên
đôi vai của họ là những vì sao, là khát vọng về một xã hội công bằng, là dân
tộc độc lập, tự do và hạnh phúc. Lý tưởng sống ngày đó là tổ quốc trên hết,
mình vì mọi người mọi người vì mình. Còn bây giờ mọi thứ lại dường như đi ngược
lại hết. Ai có nhiều quyền người ấy có nhiều lợi ích nhất. Chứ người dân chân
lấm tay bùn thì chẳng có gì để tham nhũng.
Vậy theo ông, bài học trường trực trong nhà trường phải nói về yêu
thương?
NĐH: Đúng vậy, ở
trường hiện nay tôi thấy ít có chủ trương dạy con thương yêu cha mẹ. Chỉ thấy
dạy yêu tổ quốc. Nhưng người Việt Nam cũng như các dân tộc khác, căn bản là gia
đình. Trẻ con phải được dạy yêu thương cái nôi là yêu cha mẹ, yêu anh em, yêu
ông bà rồi mới yêu cái cây đa, yêu cái đình làng, cánh đồng lúa chin, con sông
nho nhỏ uốn quanh làng quê, con đường phố rợp bóng mát cây xanh, rồi mới đến
yêu tổ quốc với tất cả những yếu tố văn hoá, lịch sử đi theo: Tuyên ngôn độc
lập của Lý Thường Kiệt trên sông Như Nguyệt, Bình ngô Đại cáo của Nguyễn Trãi,
Truyện Kiều của Nguyễn Du….
Vì với trẻ con tổ quốc là điều gì rất mông lung. 5, 6 tuổi
biết thế nào là tình yêu tổ quốc. Tuổi này nó cần bàn tay ấm áp của mẹ, sự vuốt
ve của cha, sự nâng đỡ của anh và bài học giáo dục mỗi ngày ở nhà, ở trường
cũng phải thường xuyên như vậy. Nhưng dường như bài học thương yêu, đề cao
những tâm hồn cao thượng, tình tương thân tương ái, nhiễu điều phủ lấy giá
gương, thương người như thể thương thân, đã bị làm cho mờ nhạt từ lâu. Một môi
trường như vậy mà bạo lực không xuất hiện mới là điều lạ.
Tân Sơn Nhất ngày
13/11/2012
YÊN TRANG (thực hiện)
