Đối Thoại
Một sinh viên của tôi kể câu chuyện rất hài hước rằng: trên
chuyến xe đò về Daknông, mấy người bạn của anh học ngành kỹ thuật, không biết
tiếng Anh, ngồi gần một hành khách ngoại quốc. Ông khách hỏi mấy câu gì đó các
bạn ấy không hiểu, thế là một bạn đưa tay ra dấu như con dao cắt ngang cổ. Ông
khách hết hồn, nghĩ là chàng trai doạ giết nên ông ngồi im ru. Các bạn bật cười
vì bạn ấy chỉ muốn đùa rằng “Biết chết liền!”.
Rõ ràng việc đối thoại bất thành. Trong các lớp ngoại ngữ, một trong những hoạt động chính yếu là đối thoại. Khi làm ăn kinh doanh, người ta cũng cần đối thoại. Giữa xã hội, các các nhân và tổ chức cũng coi đối thoại như phương thế hữu hiệu để thành công.
Trong các lớp ngoại ngữ, đối thoại là để thực hành việc nói
thứ tiếng mà học viên đang học. Người ta không chú ý đến chính kiến của người
nói cho bằng khả năng sử dụng ngôn ngữ. Khi hai cá nhân hay hai tổ chức đối
thoại với nhau, họ nhằm mục đích tìm hiểu nhau để nối kết sự giao hảo hoặc để
mang lại lợi nhuận cho nhau.
Vậy đối thoại là gì? Từ điển tiếng Việt định nghĩa đối thoại
là “nói chuyện qua lại trực tiếp giữa hai người hoặc nhiều người.” Nói chuyện
với những mục đích rõ ràng khác nhau, nhưng đối thoại tựu trung là để hiểu nhau
hơn.
Đối thoại cũng cần phải có những điều kiện cần thiết, mà
điều kiện đầu tiên là phải cùng ngôn ngữ, ngay cả ngôn ngữ cử điệu cũng phải
cùng hệ. Các bạn sinh viên ở trên và ông khách Tây đã không những không xích
lại gần mà còn trở nên đối nghịch vì cố gắng đối thoại trên những căn bản vô
cùng khác biệt, những khác biệt không thể “hoá giải” trên chuyến xe đò.
Điều kiện thứ hai để đối thoại thành công là cà hai bên phải
có thiện chí. Làm gì có đối thoại giữa chiên và sói, giữa ánh sáng và bóng tối,
giữa những con người chỉ biết cầm nến hát kinh Hoà Bình và những con người cầm
dùi cui đi với chó nghiệp vụ. Khi bên có thiện chí biết bên kia không có thiện
chí mà vẫn kêu gọi đối thoại thì có nguy cơ đối thoại biến thành sự vâng phục
bất chính.
Điều kiện thứ ba, điều quan trọng nhất, là “Phải coi luật
luân lý phổ quát, được khắc ghi trong tâm hồn con người, là luật hữu hiệu và không
thể xoá bỏ như một biểu hiện sống động của lương tri được chia sẻ của nhân
loại, một “quy tắc thành văn” để chúng ta dựa vào đó mà xây dựng tương lai thế
giới” (ĐGH Gioan Phaolô II, Diễn văn gửi Đại Hội đồng Liên Hiệp Quốc kỳ họp thứ
50). Sẽ là ảo tưởng khi muốn đối thoại với những con người chà đạp luật luân
lý, luôn đặt nền tảng trên sự giả dối, kết án và bạo lực.
Xã hội ngày nay làm cho những tâm hồn thiện chí hoang mang,
lắm khi thất vọng. Những bậc quyền cao chức trọng của các tôn giáo là những người
hướng dẫn xã hội đi về Siêu Việt, thì chính họ phải hiểu những gì họ làm. Không
thể nói chung chung. Nói chung chung để rồi kết án người khác không sống đúng
tinh thần đối thoại là điều bất công.
Đối thoại là cần thiết. Ngôn ngữ là đặc trưng của loài người.
Nhưng đối thoại với điều kiện nào và đối thoại với ai là điều đáng suy nghĩ.
Đối thoại để nâng cao phẩm giá con người là điều phải thực hiện, còn đối thoại
để làm vừa lòng giai cấp thống trị lại là cách thế hữu hiệu nhất để loại bỏ
người nghèo và người đau khổ ra khỏi sứ mạng các tôn giáo.
Nhìn xuống dân nghèo, hỏi họ cần gì và xoa dịu nỗi đau của
họ là cách đối thoại tuyệt vời nhất, và dĩ nhiên là khó khăn nhất. Còn gõ cửa
quyền lực, nghe răn bảo và gật đầu cũng là đối thoại, nhưng sợ rằng danh thì đối
thoại mà thực lại là vâng nghe những lời độc thoại mà thôi.
Sự Thật
Một người khách đến bấm chuông cửa và hỏi đứa bé: “Bố cháu
có ở nhà không?” Chú bé biết là bố ở nhà, nhưng nếu nói cho khách biết thì sợ
bố sẽ lánh mặt. Để bảo vệ sự thật là bố có ở nhà, chú bé đành nói dối: “Dạ bố
con đi vắng”!
Có lẽ không đâu trên thế giới này người ta che giấu sự thật
dễ dàng như ở nước ta. Nguyễn văn Vĩnh đã từng than thở “An nam ta có cái lạ là
gì cũng cười”. Bây giờ nếu còn sống ông sẽ lại than “có thêm cái lạ là gì
cũng thêm bớt”.
Cậu bé đi mua cho mẹ một ký nho. Khi cậu về đến nhà, người
mẹ cân lại thấy chỉ có 800g. Bà chạy ra chợ hỏi tội cô bán nho cân thiếu. Cô
bảo: “Chị cân lại con chị trước đi!”. Cô bán nho cân gian hay cậu bé ăn bớt,
hay cả hai?
Từ lúc còn nhỏ xíu, học sinh đã được dạy gian dối để giúp cô
giáo thao giảng đạt điểm cao, để nhà trường có thành tích, để bố mẹ vui lòng.
Đi học có mấy người không quay cóp khi làm bài. Khi tôi kể với sinh viên rằng
trước đây khi tôi học các cha dạy, ai quay bài có thể bị đuổi học, sinh viên
cười ồ tưởng tôi nói đùa. Họ không hiểu rằng có những nơi mà sự thật được tôn
trọng, ngay trên đất nước này.
Sự thật là điều hiển nhiên, thực sự có mặt hoặc xảy ra. Sự
thật vẫn có đó dù người ta che giấu. Cái bi đát là khi người ta che giấu sự
thật, lòng họ càng không yên vì họ biết sẽ có ngày sự thật hiện ra. Những anh
phóng viên báo "Hà Nội Mới" chẳng hạn, nếu có chút lương tâm ắt sẽ rất lo buồn vì
những điều họ nói năm ngoái bây giờ ai cũng biết sự thật.
Tôi ra công an phường để xác nhận giấy tờ cháu bé nhà tôi.
Bà công an khu vực đã biết cháu bé, nhưng lại bảo là không biết nên không đóng
dấu. Tôi bảo: “Chị nhìn lên năm điều dạy công an đi, phải trung thực và lễ phép
với dân, sao chị nói dối?”. Bà ta gân cổ lên cãi. Tôi không ngạc nhiên nhưng
bực bội vô cùng.
Đối với những người có lương tâm ngay chính, nói dối là điều
khó khăn.
Nhưng trong xã hội này, nói dối đã thành điều quá dễ dàng. Thậm chí
người ta xác tín điều họ nói dối, lâu ngày sự giả dối được coi là sự thật. Rồi
có ngày sự thật được phát hiện, người ta lại bảo những người phát hiện là kẻ
nói dối! Tại sao lại như vậy được? Tại sao?
Có một số học trò hỏi tôi rằng biết sự thật để làm gì, vì
chỉ cần đi học, đi làm mà sống thôi, giả thật có gì quan trọng. Một phụ huynh
sinh viên gọi điện thoại hỏi tôi làm sao để có chứng chỉ B tiếng Anh nộp cho cơ
quan nhà nước nơi bà đang làm việc. Tôi trả lời là hãy cố gắng học lại và đi
thi. Mấy hôm sau cô sinh viên con của bà đến nói với tôi: “Mẹ em nói cám ơn
thầy, nhưng thầy khỏi giúp nữa vì mẹ có chứng chỉ B rồi! Trong cơ quan mẹ em có
khoảng mười cô chú góp tiền lại, mỗi người một triệu hai để mua rồi thầy ạ”. Rõ
ràng không cần sự thật thì mọi chuyện cũng xong xuôi!
Vậy nói thật để làm gì? Câu trả lời không dễ trong một xã
hội vốn không đề cao sự thật và các giá trị căn bản. Nhưng sự thật là nền tảng
xây dựng cuộc đời và xã hội, không có sự thật, tất cả sẽ tan tành! Vậy tại sao
sự giả dối tồn tại lâu dài? Vì có ma quỷ, cha sự dối trá, đỡ đầu cho nó.
Nói lên sự thật là bảo vệ sự sống, bảo vệ nền hoà bình và
nhân phẩm con người. Nói lên sự thật còn là cách giải thoát con người khỏi vòng
kiềm toả của “thế gian điêu ngoa”. Chỉ có sự thật mới xua tan cái điêu ngoa
đang làm thế gian này lao đao và băng hoại.
Sự thật đem lại hoà bình, đem lại an vui và giúp con người
tự tin với giá trị của mình. Những người có quyền chức mà mua bằng cấp thì có
hãnh diện gì khi xưng học hàm học vị? Những kẻ nhờ gian xảo mà thành công thì
có an lòng với địa vị mình hay không? Ngay cả các vị chủ chăn, khi đã lỡ che
giấu sự thật thì liệu có bình an trong đời sống và công việc mục vụ?
“Sự thật ở đâu?” vẫn còn là nỗi khắc khoải khôn nguôi, nếu
người ta không nhớ rằng chính Đức Giêsu đã mạc khải “Thầy là Đường, là Sự Thật
và là Sự Sống”, và sứ mạng Giáo Hội chính là loan báo Sự Thật mà Người đã mạc
khải, không che giấu và không sợ hãi.
Gioan Lê Quang Vinh
Nguồn: Giáo Dục Công Giáo
